تعریف حقوق ممتازه
در قوانین مختلف ایران از جمله قانونی امورحسبی، قانون مالیات ها، قانون تجارت و تصفیه و ورشکستگی مواردی پیش بینی شده که به بعضی از طلبکاران نسبت به سایر بستانکاران حق رجحان داده شده است.
به طوریکه این دسته از طلبکاران در وصول طلب خود نسبت به سایر طلبکاران دارای حق تقدم هستند. این طلب با حق رجحان حقوق ممتازه نامیده می شود.
حقوق ممتاز دریایی ترجمه اصطلاحات DROIT PRIVLEGIES و MARITIME LIEN است باید توجه داشت مفهوم Lien با معنی حقوق ممتاز که در حقوق ایران شناخته شده است چندان مطابقت ندارد.
حقوق ممتازه Lien یک حق عینی قابل اجرای علیه شی است.
با اندکی تعمق در مصادیق حقوق ممتازه در حقوق ایران، حقوق ممتازه که قانون گذار برای آن در نظر گرفته است حال اینکه در حقوق انگلیس مطابق تعریف بعمل آمده در قضیه ریپون سیتی (RIPON CITY ) حق ممتاز دریایی چنین تعریف شده است :
” حق عینی ممتاز دریایی عبارتست از طلب ممتاز علیه شیئی در قبال خدمتی که برای آن انجام شده یا زیانی که بسبب آن بوجود آمده است و این طلب ممتاز با اقامه دعوی قابل وصول است. این حق که برای فرد ایجاد میشود، علیه شیئی متعلق بدیگری است و دارنده آن با انتقال شیئی بدیگری از حق خود محروم نخواهد شد.”
این حق خود بخود و همزمان با ایجاد سبب دعوی بوجود می آید بدون آنکه احتیاج به تشریفات قبلی باشد.
از این رو دارنده حق ممتاز صاحب نوعی حق مالکانه نسبت به کشتی و کرایه حمل می شود.
موارد ایجاد حقوق ممتاز دریایی
حق ممتاز دریایی در موارد زیر ایجاد می شود :
- در اثر انجام کاری
- بواسطه تهیه کالایی طبق یک قرارداد
- بواسطه ورود خسارت به اشخاص زیان دیده
در نظام حقوقی کامن لو به منظور اعمال و اجرای حق ممتاز نسبت به کشتی، طلبکار برای توقیف کشتی مجبور نیست علیه مالک کشتی اقامه دعوی کند، بلکه بدون توجه به اینکه کشتی متعلق به چه کسی است، می تواند مستقیماً مبادرت به اقدامات قانونی علیه خود کشتی نماید. به عبارت دیگر به کشتی شخصیت حقوقی اعطاء شده است.
بنابراین انتقال مالکیت کشتی تاثیری در حقوق ممتاز نخواهد داشت. چنانکه مالکیت کشتی به دیگری منتقل شود حق عینی ممتاز دریایی برای ذینفع باقی خواهد ماند و انتقال شیئی سبب محرومیت صاحب حق ممتاز نخواهد شد.
از آنجایی که این حق همیشه همراه کشتی است و تغییرات انجام شده در مالکیت کشتی اثری در آن ندارد. می توان گفت این نهاد حقوقی به طلبکاران موقعیت و مزیت های مهمی اعطاء می کند.
شمول حقوقی ممتازه دریایی
در قانون دریایی ایران حقوق ممتازه تعریف نشده است، ماده 29 قانون دریایی که ترجمه ماده 2 کنوانسیون بین المللی 1926 بروکسل است حقوق ممتازه را به 5 دسته تقسیم نموده که حقوق هر دسته بر دسته بعدی رجحان دارد.
- هزینه های دادرسی و مخارجی که برای حفظ منافع مشترک طلبکاران بمنظور حفاظت کشتی یا فروش آن و تقسیم حاصل فروش بعمل آمده و همچنین حقوق و عوارض بندری که برطبق فهرست سازمان بنادرو کشتیرانی قانوناً باید پرداخت گردد و سایر حقوق و عوارض عمومی مشابه و همچنین هزینه حفاظت کشتی پس از ورود به آخرین بندر.
- مطالبات ناشی از قرارداد استخدام فرمانده – ملوانان و سایر کارکنان کشتی
- اجرت و هرگونه پرداخت مربوط به نجات و کمک در دریا و آن قسمت از خسارات مشترک دریایی که بعهده کشتی است.
- خسارات ناشی از تصادم و سایر سوانح کشتیرانی همچنین خسارات وارده به تاسیسات بندری و کارگاه های تعمیر کشتی و راه های آبی قابل کشتیرانی و خسارات ناشی از صدمات بدنی وارد شده به مسافرین و کارکنان کشتی و خسارات فقدان یا آسیب دیدن کالای کشتی و اثاث مسافرین.
- مطالبات ناشی از قراردادها و عملیاتی که فرمانده در خارج از بندر پایگاه برطبق اختیارات قانونی خود برای تامین احتیاجات واقعی کشتی یا امکان ادامه سفر انجام می دهد.
ماده 29 در مقدمه خود مقرر می دارد حقوق ممتازه نه تنها نسبت به کشتی ایجاد می گردد بلکه نسبت به کرایه حمل در سفری که این حق طی آن ایجاد شده و نسبت به ملحقات کشتی و ملحقات کرایه حمل که از شروع سفر ایجاد شده است ممتازه تلقی می شود.
مرور زمان حقوق ممتازه
حقوق ممتازه ممکن است در اثر مرور زمان اسقاط گردد.
مدت مرور زمان
ماده 39 قانون دریایی ایران مقرر میدارد : دارنده حقوق ممتاز چنانچه ظرف یکسال در مقام استیفاء حقوق ممتاز برنیاید حق ممتازه خود را از دست خواهد داد.
در مرود مطالبات ناشی از تهیه مایحتاج کشتی مدت مرور زمان 6 ماه است.
مبداء مرور زمان
بعنوان یک اصل مبداء مرور زمان تاریخ پیدایش و ایجاد واقعی طلب و حق است.
مبداء مرور زمان برحسب ماده 39 نسبت به موارد مختلف بشرح زیر است :
- در مورد حق الزحمه مربوز به کمک و نجات در دریا از روزی که عملیات مربوط به آن خاتمه می یابد.
- در مورد خسارات ناشی از تصادم و سایر سوانح و آسیب جسمانی از کلیه سفرهای کشتی در مدت اعتبار استخدام بوجود آمده دارای حق ممتازه خواهند بود.
تقدم حقوق ممتازه نسبت به یکدیگر
باید دید حقوق ممتازه‌ای که به طریق فوق نسبت به کشتی، کرایه حمل و نسبت به ملحقات کشتی و ملحقات کرایه حمل ایجاد شده است کدام بر دیگری رجحان و تقدم دارد.
ماده 36 قانون دریایی ایران که ترجمه مواد 5 و 6 کنوانسیون بین المللی مصوب 1926 بروکسل است طرز تقدم حقوق ممتاز را بیان داشته، مقرر می دارد مطالبات مختلف مربوط به یک واقعه همزمان فرض می شود و مطالبات روزیست که خسارت وارد شده است.
در مورد فقدان یا خسارت محمولات و اثاث مرور زمان از روزی است که محمولات یا اثاث تحویل داده شده یا بایستی تحویل داده شده باشد.
در مورد تعمیر و تهیه مایحتاج کشتی و سایر موارد پیش بینی شده در بند 5 ماده 29 از روزی است که طلب ایجاد شده است.
در سایر موارد از روزی است که دین از لحاظ مدت و جهات دیگر قابل مطالبه باشد. تقاضای مساعده یا وجوه علی الحساب از طرف کارکنان کشتی تابع حکم این ماده نیست و قابل مطالبه تلقی نمی شود.
هرگاه توقیف کشتی در دریای ساحلی کشوری که اقامتگاه یا مرکز عملیات مدعی است مقدور نباشد دادگاه میتواند مهلت های فوق را از روز ایجاد طلب حداکثر برای مدت سه سال تمدید نماید.
حق رجحان نسبت به کرایه حمل کشتی تا زمانی ممکن است که کرایه وصول نشده یا در ید فرمانده یا نمایندگان مالک کشتی باشد نسبت به ملحقات کرایه حمل نیز بهمین ترتیب عمل خواهد شد.
اجرا حقوق ممتازه
ذینفع حقوق ممتازه می تواند به محض استنکاف مالک کشتی از پرداخت دین خود با تقدیم دادخواست به دادگاه صالح نسبت به مطالبه حق خود را اقدام نماید.
برابر ماده 32 قانون دریایی ایران
در صورت عدم پرداخت حقوق ممتاز ذینفع می تواند بوسیله دادگاه حقوق خود را مطالبه و استیفای حقوق خود را از فروش اموال با کشتی که نسبت به آن حقوق ممتاز وجود دارد درخواست نماید.
دادگاه مکلف است درخواست و مدارک خواهان را به خوانده و سایر افراد ذینفع ابلاغ و ظرف 15 روز از تاریخ ابلاغ در روزنامه رسمی و یکی از جرائد کثیرالانتشار مرکز آگهی نماید.
پس از انقضاء مواعد مزبور در صورت احراز صحت دعوی هرگاه استیفاء طلب خواهان از سایر اموال سهل البیع محکوم علیه میسر نباشد، دادگاه دستور فروش کشتی را صادر می نماید. در صورتیکه دادگاه دستور فروش کشتی را صادر نمود این دستور سه نوبت متوالی در روزنامه رسمی و یکی از جرائد کثیرالانتشار مرکز منتشر خواهد شد.
در صورتیکه نسبت به کشتی علاوه بر حقوق ممتازه حقوق عینی دیگری هم موجود باشد نسخه‌ای از دادخواست به دارندگان این حقوق نیز باید ابلاغ شود.
چنانچه وصول طلب از اموال سهل البیع محکوم علیه ممکن باشد، فروش کشتی متوقف شده و طلب خواهان از محل فروش و یا تامین اموال دیگر پرداخت می شود.
