باب اول

مقررات قانونی ترانزیت

قوانین و مقررات ناظر بر عملیات ترانزیت را می توان از دو منظر داخلی و بین المللی مورد بررسی قرار داد.

قوانین و مقررات داخلی

که خود به دو دسته قوانین خاص و قوانین عام قابل دسته بندی می باشد، به طوری که در این فعالیت می توان گفت علاوه بر قوانین و مقررات خاص، ضوابط و قوانین و مقررات عامی نیز ناظر بر فعالیت متصدیان حمل و نقل و متقاضیان ترانزیت می باشد، که مهم ترین آن ها اعم از عام و خاص عبارتند از :

• بخش هایی از قانون مدنی ( از جمله مواد 513، 516، 517 )
• بخش هایی از قانون تجارت ( از جمله باب هشتم )
• بخش هایی از قانون مسئولیت مدنی
• بخش های از قانون الزام شرکت ها و موسسات ترابری جاده ای به استفاده از صورت وضعیت مسافری و بارنامه 
• بخش هایی از قانون امور گمرکی و آئین نامه اجرایی آن
• بخش هایی از قانون مقررات صادرات و واردات و آئین نامه اجرایی آن
• بخش هایی از قانون مجازات مرتکبین قاچاق
• بخش هایی از قانون نحوه اعمال تعزیرات حکومتی راجع به قاچاق کالا، ارز و آئین نامه اجرایی آن
• قانون مجازات عاملین مختلف در امر حمل و نقل کالا
• قانون عبور کالا از قلمرو جمهوری اسلامی ایران و آئین نامه اجرایی آن که صرفاً در رابطه با ترانزیت خارجی کالا می باشد.
• آئین نامه اجرائی حمل و نقل جاده ای مواد خطرناک

قوانین مزبور همراه با مقررات ناظر بر تردد وسائط نقلیه خارجی، شرایط عمومی صنفی، شرایط ظهر بارنامه، آئین نامه تاسیس و فعالیت شرکت های حمل و نقل بین المللی کالا و … شرایط و ضوابط کلی و عام ناظر به این فعالیت و نحوه انجام عملیات ترانزیتی در ایران را در برگرفته که مطالعه دقیق آن ها، علاقه مندان را به چگونگی اجرای این عملیات آشناتر می سازد.

قوانین و مقررات بین المللی

این قوانین و مقررات از دیدگاهی شامل کنوانسیون ها و موافقت نامه ها و مقررات بین المللی نشریات اتاق بازرگانی بین المللی ( ICC ) و مقررات اینکوترمز می باشد.

کنوانسیون ها و مقررات بین المللی عبارتند از :

• کنوانسیون های دریایی از جمله کنوانسیون های وین، مقررات لاهه و پروتکل اصلاحی آن، کنوانسیون های سولاس، مارپل، نجات و آلودگی دریا و کنوانسیون های کالاهای خطرناک دریایی و …
• کنوانسیون های حمل و نقل زمینی، شامل کنوانسیون جاده ای CMR و کنوانسیون ریلی COTIF و CIM می باشند. همین طور کنوانسیون های ناظر بر حمل و نقل کالا و مواد خطرناک که در حمل ریلی RID و در حمل جاده ای ADR نامیده می شوند.
• کنوانسیون های هوایی، کنوانسیون ورشو و ملحقات آن
• کنوانسیون های گمرکی حمل و نقل مانند، کنوانسیون تیر و کنوانسیون گمرکی کانتینرها.

باب دوم

سازمان های ناظر و مرتبط با عملیات ترانزیتی در ایران

با ملاحظه و مطالعه قوانین خاص و عام داخلی، نام بیش از 25 وزارتخانه، نهاد و سازمان دولتی را می بینیم که هر کدام در ارتباط با امر ترانزیت کالا و مسافر از کشور دارای وظیفه و مسئولیتی شده اند، لذا می توان گفت که مهمترین ادارات، نهادها، موسسات و سازمان هایی که به نوعی در فعالیت های حمل و نقل بین المللی و ترانزیت کالا و مسافر دخالت و نظارت دارند عبارتند از :

• گمرک ایران
• شورای عالی هماهنگی ترابری کشور
• وزارت راه و ترابری
• سازمان بنادر و دریانوردی
• شرکت راه آهن
• سازمان هواپیمایی کشوری
• سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای
• اتاق بازرگانی و صنایع و معادن
• شورای هماهنگی امور کارنه تیر 
• کانون جهانگردی و اتومبیل رانی ایران
• شرکت ملی انبارهای عمومی
• وزارت اطلاعات
• وزارت کشور
• وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
• وزارت امور اقتصادی و دارایی
• وزارت نفت
• وزارت بازرگانی
• وزارت جهاد کشاورزی
• وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
• وزارت امور خارجی
• وزارت ارشاد اسلامی
• نیروی انتظامی
• اداره گذرنامه
• بانک مرکزی ایران
• بیمه مرکزی و شرکت های بیمه
• سازمان انرژی اتمی ایران
• انجمن های صنفی
• دادگستری و دادگاه های انقلاب
• سازمان تعزیرات حکومتی
• شرکت های بازرسی
• کمیته ساماندهی، هماهنگی و توسعه ترانزیت
• شورای ساماندهی مبادی ورودی و خروجی مجاز زمینی کشور

هر چند که بر اساس مصوبه هیات محترم وزیران مسئولیت ساماندهی، هماهنگی و توسعه ترانزیت بر عهده وزارت راه و ترابری می باشد، اما همان طوری که مشاهده می شود، ارگان های متعددی درکشور و در ترانزیت کالا موثرند.

بنابراین هرگونه اقدام از سوی این ارگان ها می تواند بر روی TRANSIT کالا تاثیرگذار باشد و همچنین سیاست های اتخاذ شده از سوی هر کدام از سازمان ها و ارگان های فوق بر روی ترانزیت کالا از کشور تاثیر بسزایی خواهد گذاشت.

اگرچه تمامی سازمان های فوق در این نکته متفق القول هستند، که ترانزیت از کشور ما بسیار حائز اهمیت است، حتی مسئولان مملکتی نیز به اهمیت و نقش ترانزیت و عبور کالاهای ترانزیتی از کشور و کمک به کشور های همسایه برای تامین بخشی از نیاز های آنان از طریق مسیر ایران اذغان و تاکید دارند تا موانع ترانزیت در کشور کاهش یابد، لذا به این دلیل هر یک از سازمان های یاد شده تلاش دارند تا از طریق کمیته ساماندهی و توسعه ترانزیت برنامه هایی را در جهت کاهش زمان ترانزیت ارائه نمایند.

باب سوم

تعاریف و انواع TRANSIT و ضوابط قانونی حاکم بر آن ها در ایران

ترانزیت TRANSIT از لحاظ لغوی از دو جزء TRANS به معنی از میان یا از طریق و جزء IT با نقش فعل به معنی رفتن و یا بودن است.

بنابراین TRANSIT در کل به معنی گذر دادن یا گذری بردن است.

از لحاظ قانونی، خصوصاً قانون و مقررات گمرکی، ترانزیت رویه ای است گمرکی، که به معنی انتقال کالای گمرک نشدهه از یک گمرک خانه مبدا به گمرک خانه مقصد تحت نظارت گمرک اطلاق می شود.

این رویه به دو دسته تقسیم می شود :

• ترانزیت خارجی

پاساوان خارجی

• ترانزیت داخلی

پاساوان داخلی

که در مقاله ی بعدی به طور کامل توضیح داده می شود.

اهمیت ترانزیت کالا در صنعت حمل و نقل و ترابری اگر در جوامع اولیه و ابتدایی، فقط به عنوان پدیده ای در حد رفع نیاز داخلی و به هر حال اجتناب ناپذیر مطرح بوده، بی تردید با گسترش جوامع مزبور در شکل امروز و توسعه و تسهیلات روز افزون ارتباطات و ضرورت تعامل و تبادل اطلاعات و مبادله کالاهای محصول تکنولوژی پیشرفته و علاقمندی کشورهای صنعتی، به لحاظ رقابت، در تصرف بازارهای جهانی، اهمیت این صنعت از حد و مرز اولیه داخلی فراتر رفته و در حالت بین المللی خود، از جهت اقتصادی به عنوان یک صنعت مهم سرمایه ای، اشتغال زا و ارزآور مطرح است.

اصولاً هر کشوری با توجه به شرایط و مقتضیات خود نسبت به تهیه منابع درآمدزا روش هایی را در پیش می گیرد.

اما کشور ایران به دلیل وابستگی شدید اقتصادی، به درآمد حاصل از فروش نفت، آنچنان که باید و شاید، به دنبال دیگر منابع درآمدی که بتواند جایگزین درآمد حاصل از فروش نفت باشد، نبوده است. ترانزیت یکی از این فعالیت های درآمدزا است که به طور مستقیم و غیر مستقیم تاثیر زیادی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت.

ترانزیت

ترانزیت یکی از شاخص های توسعه کشور محسوب می گردد و می توان از آن به عنوان یکی از منابع درآمدی برای کشور و یکی از راههای ایجاد اشتغال، برای جوانان استفاده نمود. می توان اهمیت ترانزیت را در ابعاد مختلف، به شرح زیر برشمرد و مورد تجزیه و تحلیل قرار داد :

• بُعد منافع مالی و اقتصادی
• بُعد اشتغال زائی و ایجاد بازارکار در کشور
• بُعد امنیتی برای کشور
• بُعد فرهنگی
• بُعد سیاسی

اهمیت ترانزیت از بُعد منافع مالی و اقتصادی

ترانزیت همانطوری که اشاره شد، می توان یکی از منابع ارزآور برای کشور باشد که با توجه به ظرفیت های موجود و جایگاه استراتژیک و موقعیت ایران، بایستی جایگاه و سهم مناسبی در اقتصاد کشور داشته باشد.

منافع مالی حاصله از ترانزیت خارجی صورت های مختلفی داشته که به طور مستقیم و غیر مستقیم درآمدهایی را نصیب کشور می نماید که میتوان به تعدادی از آن ها به شرح زیر اشاره نمود :

1. کسب درآمد ارزی قابل توجه از طریق رفت و آمد وسائط نقلیه و حمل بار و مسافر توسط سازمان ها و موسسات ذی‌مدخل مانند سازمان بنادر، راه آهن، هواپیمایی و ناوگان جاده ای کشور.
2. کسب درآمد ارزی ناشی از دریافت هزینه های تن، کیلومتر، دوزبلاغ، تفاوت سوخت و صدور ویزا برای رانندگان و مسافرین ترانزیتی.
3. کسب درآمد ریالی و ارزی، ناشی از خدمات بیمه‌ای، بانکی، فورواردری، کریری، تخلیه و بارگیری و انبار داری.
4. کسب درآمد ارزی بسیار بالا، ناشی از انجام ترانزیت مواد سوختی از طریق سوآپ توسط شرکت ملی نفت ایران و فعالیت مخزن داری در بخش خصوصی یا دولتی.

بنابراین با توجه به مطالب مطروحه فوق و همچنین به قرار گرفتن کشور ایران در چهار راه ترانزیتی شرق و غرب که به خودی خود مزیت های پیدا و پنهان بسیار دارد، با فعال سازی طرح ترانزیت محور شرق می توان رونق اقتصادی در این منطقه مهم و استراتژیک برقرار کرد، لذا مشاهده می شود که ترانزیت یکی از منابع ارزآور برای کشور بوده به طوری که در سال 82 درآمدی که از طریق ترانزیت نصیب کشور شده، حدود دو میلیارد دلار برآورد شده است.

اهمیت ترانزیت از بعد اشتغال زائی و ایجاد بازار کار در کشور

با توجه به بررسی های کارشناسی در صنعت ترانزیت، با عبور کالا از خاک ایران امکان ایجاد فرصت های شغلی با هزینه کم را داشته، به طوری که طبق برآورد کارشناسان، عبور هر یک میلیون تن کالا از کشور برای حدود 20 هزار نفر فرصت شغلی مناسب ایجاد می کند.

کالایی که قرار است از کشور ما ترانزیت شود، کالایی است که مبدا و مقصد آن کشور دیگری است.

بنابراین وقتی کالا با کامیون وارد کشور می شود و قرار است از کشور ما عبور کند، احتیاج به یک سری خدمات جانبی از جمله سرویس ها و تاسیسات مانند تعمیرگاه ها، پمپ بنزین ها، هتل ها و استراحتگاه ها، مکان های تفریحی، فروشگاه ها، رستوران ها و…

دارد که خود این موضوع سبب رونق مشاغل جانبی می گردد.

به علاوه از دیگر مشاغلی که غالباً همراه با توسعه ترانزیت کالا رونق می یابد، بانک های تجاری، شرکت های بیمه و نیز حضور گروه های کاری متعدد با تخصص های کاری متنوع است.

اهمیت ترانزیت از بعد امنیتی برای کشور

ترانزیت کالا علاوه بر دستاوردهای اقتصادی، امنیت کشور های منطقه را به هم گره زده و باعث افزایش ضریب امنیتی کشور می شود.

بدون شک علت اصلی افزایش میزان ترانزیت اتخاذ سیاست تنش زدائی از سوی دولت بوده و اینکه از بسیاری جهات به دنیا نشان داده که می خواهیم روابط اقتصادی و سیاسی با آنان برقرار کنیم. اجرای کنواسیون های بین المللی گونه ای دیگر از ابزارهای ایجاد امنیت برای کشور هستند.

رئیس کل وقت گمرک ایران در این باره می گوید : « ایران به دلیل عضویت در کنوانسیون های بین المللی متعهد است حداکثر تسهیلات را برای ترانزیت کالا فراهم کند، در غیر این صورت به راحتی از دستاوردهای اقتصادی، امنیتی و سیاسی آن محروم خواهد شد. چون افزایش حجم کالاهای ترانزیتی علاوه برا اهمیت اقتصادی باعث ایجاد امنیت و فراهم آمدن نوعی وجهه سیاسی – اقتصادی برای کشورهای می شود ».

بنابراین ما شاهدیم که کشورهای قرار گرفته در مسیرهای ترانزیتی مهم و عبوری کالا در دنیا غالباً کمتر دچار بحران های مصنوعی و ساختگی از سوی قدرت ها واقع شده و از لحاظ سیاسی نیز افزایش کالاهای ترانزیتی در کشور موجب مراوده و تعاملات بیشتر مسئولین کشورهایی که در امر ترانزیت دخیل هستند می گردد و در نتیجه با وضعیت فرهنگی، سیاسی و اجتماعی یکدیگر بیشتر آشنا شده و این امر در مناسبات سیاسی کشورها تاثیر قابل توجهی خواهد داشت.

تجربه بشری نشان می دهد، که رشد و توسعه اقتصادی هر جامعه ای پیش از آنکه یکسره متکی به پول و سرمایه و فن آوری باشد، وابسته به رفتارها و هنجارهای آن جامعه است.

سهم و نقش عناصری چون امنیت، آزادی و اعتماد در تعامل حکومت ها و مردم، در جامعه های گوناگون، بیشترین نقش و سهم را در پیش بردن ابعاد توسعه دارد.

اهمیت ترانزیت از بُعد فرهنگی

صرف نظر از جنبه های اقتصادی و مالی ترانزیت، برخی آثار فرهنگی و اجتماعی نیز از این فرایند نصیب کشورهای ترانزیت کننده می شود.

به این صورت که در مناطق تردد تجار و مسافرین، ارتباطات فرهنگی و فنی به وجود می آید و مسیر ترانزیت می تواند در این خصوص تحولات بدیعی را ایجاد نماید که ره آورد این تماس ها می باشد، به طوری که جاده معروف ابریشم که قرن های متمادی دو کرانه خاوری و باختری دنیای تمدن کهن را از «شیان» در چین تا انطاکیه در خاورمیانه به هم پیوند می داد، صرفاً راه تجارت و توجه به شئون مادی و اقتصادی مردم این سامان نبود، جاده ابریشم بستر گفت و گو‌ها، داد و ستد های فرهنگی و هنری و مبادلات فکری و علمی و معنوی نیز بود.

اهمیت ترانزیت از بُعد سیاسی

عبور کالاهای ترانزیتی از داخل یک کشور نه تنها از لحاظ اقتصادی، درآمدزائی و ایجاد اشتغال حائز اهمیت است، بلکه نشان دهنده اعتبار سیاسی کشور در جامعه بین المللی و بازرگانی جهانی است.

بیمه در معاملات بین المللی روشی است برای کاهش ضرری که به افراد رد آفات و بلا های طبیعی و مصنوعی وارد می شود که این ضرر وارده در بین تعداد خیلی زیادی از مردم توزیع و تقسیم می گردد.

بنابراین مثلا در بیمه تامین اجتماعی و ضررهای ایجاد شده از بیماری، صدمات حامله از فعالیت های صنعتی و بیکاری بین کلیه مردم توزیع می گردد و همچنان که در قانون بیمه سال 1603 انگلیس آمده است « ضرر به جای آنکه بر عهده تعداد اندکی قرار گیرد خیلی ساده در بین مردم توزیع می شود. »

سیستم بیمه این گونه است که تمام آن کسانی که احتمال دارد نوع خاصی از ضرر را متحمل شوند به طرح بیمه ملحق می گردند تا در ایجاد منبع مالی برای جبران ضرر کسانی که واقعا ضرر می بینند مشارکت کنند.

لذا مثلا صاحب کشتی، کشتی خود را در مقابل صدمه خوردن و لطمه دیدن بیمه می کند، زیرا هر صاحب کشتی ممکن است روزی کشتی اش دچار این حادثه شود. بنابراین باید گفت همه صاحبان کشتی در معرض خطر هستند.

پولی که آنان در منبع مالی می گذراند« حق بیمه » می نامند که هر کسی که متحمل ضرر می گردد می تواند ادعا نماید و از این منبع جبران خسارت خود را مطالبه کند.

البته حق بیمه با توجه به بزرگ بودن یا کوچک بودن کشتی متفاوت است و جبران خسارت طبیعتا مرتبط به مخارج و تعمیر و تزیین کشتی می شود.

تعریف قرارداد در بیمه

قرارداد بیمه یک قرارداد عادی است که به وسیله آن در قبال پرداخت حق بیمه شرکت بیمه خود را متعهد می کند که خسارت احتمالی شخص بیمه گذار را در مقابل خطری که خود را در جهت آن بیمه کرده است، جبران کند.

در ماده اول قانون بیمه ایران بیمه اینگونه تعریف شده است :

بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد می کند در ازاء پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه خسارت وارده بر او را جبران نموده و یا وجه معینی بپردازد.

سه عنصر در قرارداد بیمه وجود دارد :

1. باید در قبال عوض باشد
   

   معمولاً اما نه ضرورتاً در قبال پرداخت های زمانی و دوره ای که حق بیمه خوانده می شود قرارداد حقی به بیمه شده می دهد که پول یا چیزی که ارزش مالی دارد براساس وقوع حوادث دریافت کند.

2. حادثه باید حادثه ای باشد که وقوع اش غیر قطعی باشد

   به عبارت دیگر باید در اینکه حادثه اتفاق خواهد افتاد یا خیر قطع و یقین وجود نداشته باشد یا اگر حادثه واقعه ای است که قطعا در زمانی اتفاق خواهد افتاد باید در مورد زمان وقوع آن عدم قطعیت داشته باشیم.

3. حادثه غیر قطعی

   این حادثه ضرورت دارد که قرارداد بیمه را به خاطر آن منعقد کرد باید طوری باشد که مخالف با منابع بیمه گذار باشد. در واقع باید نفع قابل بیمه کردن وجود داشته باشد.

اصول اساسی بیمه در معاملات بین المللی

چند اصل اساسی در بیمه وجود دارد که جز ضروریات قرارداد بیمه بوده و دانستن آن به منظور آشنا شدن به بیمه لازم است.

این اصول عبارتند از :

• نفع قابل بیمه
• حداکثر حسن نیت
• جیران خسارت که خود دارای دو مبحث فرعی مشارکت و جانشینی است.

نفع قابل بیمه

براساس این اصل شخص باید خودش را علیه خطری بیمه کند که در صورت وقوع از ناحیه آن ضرری را متحمل خواهد شد یا در صورت عدم وقوع آن خطر نفعی عاید وی خواهد گردید.

حداکثر حسن نیت بیمه در معاملات بین المللی

حقوق قراردادها بستگی به آن دارد که طرفین حسن نیت خود را نسبت به یکدیگر نشان بدهند. طرفین باید صادقانه با یکدیگر برخورد نمایند. مباحث مختلفی که ما در حقوق قراردادها داریم درباره نیاز به صداقت و حسن نیت در معاملات است، مع ذلک در بیمه قانون سخت تر می گردد.

طرفین باید حداکثر حسن نیت را از خود نشان بدهند، زیرا بیمه گذار از بیمه گر می خواهد او را در مقابل خطراتی پوشش دهد که بر مبنای اظهارات بیمه گذار است.

اثاثیه یک منزل که قصد بیمه آن شده است چقدر می ارزد؟

اگر گفته شود مثلاً صد میلیون تومان، حق بیمه بر آن اساس تعیین می شود و اگر گفته شود هفتاد میلیون تومان، حق بیمه کمتر خواهد شد. پایین گفتن عمدی ارزش اثاثیه یک منزل نقض حسن نیت و فریب دادن شرکت بیمه است.

جبران خسارت

قرارداد بیمه یک قرارداد جبران خسارت است.

بدین مفهوم که خسارت شخصی که متحمل ضرر شده است جبران می شود و به وضعیت زمانی که قبل از ضرر داشت برمی گردد. البته بیمه گذار به وضعیت بهتری از گذشته دست نمی یابد.

به عبارت دیگر حداکثر میزان خسارت پرداختی از حداکثر ارزش شی بیمه شده تجاوز نخواهد کرد.

در بیمه عمر و برخی از بیمه های حوادث نمی توان اصل جبران خسارت را اعمال کرد، زیرا نمی شود شخص مرده را زنده کرد یا نمی شود که استخوان شکسته شده را به وضعیت بهتر از قبل در آورد. در این مورد اصل جبران خسارت، پرداخت مبلغی را که قابل پرداخت به ذینفع مذکور در قرارداد بیمه عمر است یا منفعتی را در خصوص بیمه گذار مصدوم تجویز می نماید.

دو مسئله فرعی که در رابطه با جبران خسارت مطرح است عبارتند از :

مشارکت

مشارکت به این مفهوم است که وقتی دو بیمه نامه یک خطر همانند را پوشش می دهند، کل مبلغ خسارتی که قابل مطالبه است فقط برای یک تاوان است.

بنابراین اگر شخص کشتی خود را در دو شرکت بیمه، بیمه کرده باشد، این دو شرکت با یکدیگر در جبران خسارت مشارکت کرده و در کل یک تاوان به بیمه گذار پرداخت می کنند، که از حداکثر ارزش شی بیمه شده نمی تواند تجاوز نماید.

جانشینی

لفظ جانشینی در اینجا به مفهوم جانشین کردن شخصی به جای دیگری است.

شرکت بیمه این حق را دارد در هر جایی که تشخیص دهد خود را به جای شخص بیمه گذار بگذارد.

اسناد تجاری از مقررات متحدالشکلی است که درباره وصول اتاق بازرگان بین المللی ( ICC ) تنظیم شده است، اسناد بازرگانی به معنای صورتحساب سیاهه فروش، اسناد حمل، اسناد مالکیت یا دیگر اسناد مشابه، یا هر گونه سند دیگری که مالی نیست می باشند.

مهم ترین اسناد تجاری صورت حساب ها ( INVOICES ) هستند.

4 نوع صورتحساب در اسناد حمل بین المللی وجود دارد :

1. پیش فاکتور Proforma-Invoice

   در این صورتحساب قیمت به وسیله صادرکننده به مشتری بالقوه خود در خارج داده می شود. در این مرحله قراردادی برای خرید یا فروش کالا وجود ندارد.

   

   پیش فاکتور اسناد تجاری چند استفاده دارد :

   الف) خریدار خارجی ممکن است نیاز به ارائه پیش فاکتور به مقامات دولت در کشورش به منظور تحصیل مجوز واردات یا ارز خارجی برای پرداخت کالا داشته باشد.

   ب) مظنه قیمت را بدست می دهد و ممکن است شرایط فروش را دربرداشته باشد. اگر خریدار مظنه قیمت را قبول کند یک قرارداد محکم فروش بسته می شود و جهت خریدار صورتحساب تجارتی بعد از پیش فاکتور ارسال خواهد شد.

   ج) به همین طریق، پیش فاکتور برای مزایده یک قرارداد صادرات مورد استفاده قرار می گیرد.

   د) چنین صورتحسابی در وقتی استفاده می شود که صادرکننده پول نقد ( قیمت کالا ) را همراه با سفارش می خواهد. وقتی که خریدار مطابق با پیش فاکتور پرداخت می کند، صادرکننده کالا را به همراه رسید برای او خواهد فرستاد.

2. صورتحساب تجاری Commercial Invoice

   

   این صورتحساب، درخواست پرداخت برای کالای فروخته شده است. مبلغ و اطلاعاتی که در این نوع صورتحساب آمده به شرح ذیل است:
   الف) توصیف کالا، کیفیت، قیمت یک واحد و جمع کل قیمت.
   ب) شرایط تحویل ( مثلا CIF )
   صورتحساب تجارتی باید توانایی مطابقت با بارنامه دریایی یا بارنامه هوایی را داشته باشد.

3. صورتحساب گواهی و تایید Certification Invoice

   صورتحساب گواهی و تایید که شامل اظهار و بیانیه ای از سوی صادرکننده در مورد شرایط کالاهای ارسالی با محل ساخت و تولید آنها و دیگر اظهاراتی است که ممکن است بنابر تقاضای خریدار جهت ارائه به مقامات گمرک کشورش درخواست شده باشد.

4. صورتحساب کنسولگری Consular Invoice

   این صورتحساب تجاری در کشور صادرکننده توسط کنسولگری کشور خریدار روی فرم های آماده شده تهیه می شود، بعد به وسیله کنسولگری مهر می شود. اینگونه صورتحساب ها برای این است که کشور خریدار را در کنترل کالاهای وارداتی کمک کند.

اسناد تجاری دیگر

1. گواهی وزن Weight note

   سندی است که به وسیله صادرکننده یا یک شخص سوم در مورد وزن کالای موضوع معامله صادر می شود، این اعلام وزن باید با وزنی که در سند انتقال و صورتحساب نشان داده می شود مطابقت کند.

2. لیست بسته بندی و مشخصات کالا A Packing List and Specification که جهت ارائه به مقامات گمرک است.

3. گواهینامه و تایید بازرسی کیفیت کالا Certificate Supplies Quality Inspection که توسط تولید کننده یا عرضه کننده صادر می شود:

   این گواهی که به امضا صادرکننده رسیده است دلالت دارد براینکه کالاها قبل از بارگیری بازرسی شده و کیفیت کالا مطابق با قرارداد فروش است و خریدار می تواند از یک بازرس بخواهد که کیفیت کالا را قبل از ارسال چک کند. یک شخص مستقل گواهی بازرسی کیفیت توسط شخص سوم را صادر می کند.

   همچنین بخوانید : اسناد اصلی حمل

   

اسناد بیمه

سه نوع سند اساسی بیمه وجود دارد :

1. اطلاعیه بیمه یا سند موارد تحت پوشش A Latter of insurance or cover note

   این اطلاعیه توسط شرکت بیمه به عنوان آگهی که مقدمات مربوط به صدور بیمه نامه و گواهی نامه در حال انجام شدن است توسط شرکت بیمه صادر می شود.

2. گواهی بیمه Certification Of Insurane

   این گواهی نشانگر ارزش و جزئیات بارگیری و حمل و خطرات تحت پوشش است که به طور اختصار در آن آورده می شود. این گواهی توسط صادرکننده و بیمه کننده امضا می گردد.
   زمانی نیاز به گواهی بیمه است که بیمه نامه شرکت صادرکننده کالا از نوع « بیمه نامه پوشش باز » باشد. در بیشتر کشورهای اروپایی شخص بیمه شده در صورتی که تنها دلیل ادعایش گواهی بیمه باشد نمی تواند علیه شرکت بیمه طرح دعوی نماید. بیمه نامه دلیل قانونی قرارداد بیمه است.

3. بیمه نامه Insurance Policy

   بیمه نامه جزئیات کامل خطرات تحت پوشش بیمه را مشخص می کند و دلیل بر وجود قرارداد بیمه بین بیمه گزار و بیمه شونده است.

اسنادی که بخش های دولتی یا نمایندگی آن مطالبه می کنند:

برخی اسناد حمل و نقل بین المللی هستند که در جهت جوابگویی به خواسته های حقوقی و تشریفاتی دولت کشوری که صادرکننده یا واردکننده و یا ترانزیت است تهیه می شوند.

چند نمونه از این اسناد تجاری حمل و نقل بین المللی به اختصار ذیلاً ذکر می شود:

1. گواهی مبدا یا گواهی محل تهیه کالا Certificate Of Origin

   

   این سند ممکن است توسط مقامات کشور واردکننده به عنوان گواهی بر اینکه کالا در کجا تولید یا تهیه شده است مطالبه شود. این گواهی ممکن است مثلاً در موقعی که صادرکننده ادعای پرداخت حق گمرکی امتیازی را دارد ضرورت داشته باشد.

2. مجوز Licence

   جهت برخی کالاها باید در آغاز از دولت مجوز ورود یا صدور اخذ کرد. اگر برای ورود کالایی که نیاز به مجوز دارد اقدام به اخذ آن نشود، مقامات گمرکی اجازه ورود آن را به داخل کشور نخواهند داد.

   چنانچه یک قرارداد فروش بین المللی منوط به اخذ مجوز « Subject to Licence » باشد این امر موجب خدشه دار شدن قرارداد از حیث الزام آور بودن و موجودیت یافتن نمی شود، لکن طرفی که موظف به تهیه مجوز برای کالاست باید بیشترین تلاش برای فراهم نمودن آن معمول دارد و باید در دادگاه نشان دهد که گام های لازم را در این زمینه برداشته است.

3. گواهی سلامت، کیفیت یا بازرسی Certificate Of Health ,Quality Or Inspection

   این گواهی اسناد تجاری نیز ممکن است توسط کشور واردکننده مطالبه شود.

4. گواهی لیست سیاه اسناد حمل بین المللی Blacklist Certificate

   این گواهی دلیل بر این است که منشا کالا کشورهای در داخل لیست سیاه کشور واردکننده نیست و نیز کالا از داخل این کشورها عبور نکرده است. کشور در لیست سیاه کشوری است که کشور واردکننده روابط تجاری عادی خود را با آن به حالت توقف در آورده است.