بسته بندی در حمل و نقل صرفا برای انجام عملیات حمل و نقل مورد استفاده قرار می گیرد.
جابه جایی و بسته بندی کالا از نقطه ای به نقطه ی دیگر از زمان خلقت انسان های اولیه تا عصر حاضر به دلیل نیاز های بشری وجود داشته است برای اطلاعات بیشتر این مقاله را مطالعه کنید.
به همین دلیل طراحی این نوع بسته بندی ها عمدتا توسط متصدیان حمل و نقل انجام می شود و عموما ارتباطی به خریدار و فروشنده ندارد. این نوع بسته بندی که به واحد های بار در حمل و نقل نیز مرسوم است عبارت است از :
- کانتینر ( Container )
- پالت ( Pallet )
- قفس ( Crate/Cage )
- صندوق ( Case )
- بندل ( Bundle )
- جامبوبگ ( Jumbo Bag )
- رول ( Roll )
- عدل ( Bale )
بسته بندی در حمل و نقل به منظور جلوگیری از تغییرات کمی و کیفی و ضایعات کالا، سرعت بخشیدن به عملیات تخلیه و بارگیری و تسهیل در انبار کردن آن و استفاده از ظرفیت کامل وسایل متعارف حمل و نقل، اعم از انفرادی و ترکیبی با توجه به شرایط مختلف محل تولید یا صدور تا محل تحویل یا ورود انجام می شود و از این رهگذر، هزینه حمل و نقل نیز به حداقل خود می رسد.
هدف اصلی از بسته بندی کالا این است که در فاصله زمانی انبار داری، حمل و نقل و توزیع، صفات و مشخصات مهم کالا حفظ شود و از صدمات و خطرات احتمالی جلوگیری گردد.
جا دارد پیش از بیان مفاهیم بسته بندی، به انواع حمل در همین رابطه اشاره شود. حمل و نقل، قطع نظر از وسیله حمل و قلمرو آن شامل چهار گروه اصلی زیر است :
الف) فله : مانند نفت، گندم و …
ب) عمومی : مانند موارد مربوط به عدل، صندوق، بندل، بشکه و…
پ) کانتینری و پالتیزه (پالت) : شامل تعداد بیشماری کالا
ت) کیسه ای : مانند موارد مربوط به شکر، برنج و…
در بسته بندی در حمل و نقل، مواد مختلفی به کار می رود و این مواد با نوع کالا از نظر کیفی و همچنین خواست تحویل گیرنده یا خریدار کالا و انتخاب وسیله حمل تغییر می کند.
عمده این مواد عبارتند از : فلزات، چوب، گونی، چتایی، کاغذ، پارچه، طناب، ورقهای پلاستیکی و نایلونی، شیشه، پنبه.
برای روشن شدن نقش این مواد، به ذکر مثالی برای کاربرد پاره ای از آن ها می پردازیم. معمولا مواد شیمیایی مایع یا جامد به صورت پودر که خطرناک باشند در بشکه های فلزی بسته بندی می شوند و کالاهای مایع فرار و خطرناک در کیسه های پلاستیکی نگهداری می شوند و کالاهای ارزان قیمت نظیر سیمان در پاکت های کاغذی مختلف قرار می گیرند.
ماشین آلات و قطعات یدکی و یا میوه جات در صندوق های چوبی بسته بندی می شوند و کالاهای نظیر سیب زمینی و پیاز در گونی های پارچه ای جابجا می گردند.
شرایط عمومی بسته بندی در حمل و نقل
- نوع بسته بندی باید متناسب با مسیر حمل باشد.
- نوع بسته بندی باید متناسب با وسیله حمل باشد.
- امکان جابجایی با وسایل مکانیکی وجود داشته باشد.
- نوع بسته بندی طوری باشد که در طول مسیر مقاوم و محکم باشد.
- بسته بندی باید دارای برچسب علائم اطلاعات و هشداردهنده باشد. ( علائم اطلاعاتی و خبری مانند : فرستنده، گیرنده، مبدا، مقصد و … علائم هشدار دهنده مانند : شکستگی، مرکز ثقل بار، در مقابل رطوبت و یا حرارت و…)
- بسته بندی بایستی اقتصادی باشد.
انواع بسته بندی در حمل و نقل
بسته بندی در حمل و نقل یا ساده است یا مضاعف.
مقصود از بسته بندی مضاعف ترکیب بسته نبدی های ساده برای دستیابی به بسته های بزرگتر و طبیعی است که این عمل برای سرعت بخشیدن در تمامی ابعاد حمل و نقل از یکسو کاهش هزینه حمل و نقل از سوی دیگر است.
- بسته بندی ساده مانند : کیسه، کارتن، عدل، بشکه، صندوق، قفس، بندل
- بسته بندی مضاعف مانند : پالت و کانتینر
قفس (Crate or Cage)
قفس یا قاب، ساختمانی شبیه پالت دارد با همان انواع و اشکال، تنها در طرفین دارای ستون بوده و در قسمت بالا به وسیله تیرهایی پوشیده می شود.
از نوع واحد بار جهت حمل کالاهایی که دارای بسته بندی ضعیف هستند استفاده می شود. این بسته بندی عبارت است از اسکلت یا پیکره ای که کار آن محافظت از محموله در طول حمل است ولی در شرایط جوی مختلف تاثیری ندارد.
این بسته بندی در حقیقت یک صندوق بزرگ است که کاملا پوشیده نیست. برای تسریع در جابجایی دو قطعه الوار در زیر آن قرار می دهند.
از چوب یا مواد کمی جهت بسته بندی استفاده می شود. برای حمل حیوانات نیز بکار می رود. به طور کلی دو نوع قفس وجود دارد: قفس باز یا اسکلتی و قفس کاملا پوشیده. هر دو نوع قفس بر طبق یک چهارچوب صحیح نیاز به گوشه های سه طرفه و بست های قطری برای محکم کردن قفس دارند. به خاطر داشته باشید برای این قفس ها پوششی در نظر گرفته شده تا از کالا در مقابل عوامل بیرونی محافظت کند.
از قفس باز در جایی می توان استفاده کرد که محموله خراب شدنی نباشد و بسته بندی، تنها برای آسان کردن جابجایی و انبار باشد. این نوع قفس همچنین به عنوان پوشش مجددی برای محکم کردن کارتن های مقوایی یا برای محکم کردن بسته بندی برای جلوگیری از خرد شدن به کار می رود.
جعبه های سیم پیچی شده و قفس ها (Wire-Bound Boxes and Crates)
نوع بسته بندی ها جعبه هایی هستند که در آن ها برای استحکام بیشتر از سیم در لایه رو یا داخلی استفاده می شود.
جعبه های سیم پیچی شده و صندوق ها، برای محصولاتی که تغییرات جزئی فرم کانتینر روی آن ها تاثیر نمی گذارد، استفاده گسترده ای دارند. این جعبه ها، بسته های ایده آلی برای بسته بندی مجدد جعبه های مقوایی ( کارتن های ) ساده یا کرکره ای هستند. اگر جعبه سیم پیچی شده کاملا پر نیست و تغییر فرم های احتمالی می تواند بر محتوای آن اثر بگذارد، توصیه می شود از قالب بندی و بست های داخلی استفاده کنید. سطح جعبه های سیم پیچی شده باید محکم شود تا بتواند در برابر فشارهای احتمالی در هنگام جابجایی مقاومت کند و از آسیب به محتوا جلوگیری شود.
حمل کننده های کالا با کشتی باید از اضافه بار پرهیز کنند و نباید بریا حمل محموله خود از جعبه های بسیار بزرگ استفاده کنند.
جعبه های چندلایه میخ کوب شده ( Cleated Play Wood Boxes )
جعبه های چند لایه میخکوب شده استفاده های بسیاری در تجارت خارجی دارند، به خصوص سبکی و استحکام نسبی آن ها باعث می شود برای حمل هوایی مناسب باشند، گرچه ممکن است حمل کننده های کالا با استفاده از واحدهای دست دوم، اضافه بارگیری، استفاده از صفحه های بلند و غیر مقاوم یا درست نبستن جعبه، از این نوع بسته بندی استفاده نادرست کنند.
صندوق های پایه دار ( Case )
صندوق های پایه ای معمولا برای جابجایی ماشین آلات استفاده می شود و دارای ابعاد بخصوصی نیست و بستگی به نوع محمولا دارد.
طریق ساختن این صندوق ها بدین صورت است که ابتدا کف آن مانند پالت ساخته می شود و محموله روی آن قرار می گیرد و سپس دیوارها و قسمت های بالایی نصب م یگردد. جنس آن چوبی است و برای حمل کالاهایی مانند قطعات یدکی، ماشین آلات، بشکه های پلاستیکی، ابزارآلات و سنگ های با ارزش مانند کاشی استفاده می شود.
بندل ( Bundle )
بندل از روی هم گذاری ورق یا صفحه فلزی یا کاغذ یا مقوا و کشیدن تسمه به دور آن تشکیل می گردد. وزن بندل ها حدود 2 تن است. پایه های متحرکی نیز جهت سهولت در جابجایی، زیر آن قرار می گیرد که آن را پالت مصنوعی نیز می گویند و از لیفتراک و جرثقیل جهت جابجایی بندل استفاده می کنند.
بندل خود نیز یک نوع واحد بار است که معمولا برای به هم بستن تیر آهن، سیم فلزی، ورق آهن به کار می رود و از سیم و بست فلزی نیز جهت مهار کالا استفاده می کنند.