در این مقاله با روش های متفاوت پرداخت در معاملات بین المللی قیمت کالاهایی که یک خریدار خارجی از کشور دیگری به غیر از کشور متبوعش خریداری کرده است و در همین زمینه ترتیبات مالی را که بین بانک ها برای چنین پرداخت هایی وجود دارد متذکر می شویم.
پرداخت در معاملات بین المللی
وقتی صادرکننده‌ای کالاهایی را به یک مشتری در کشور خارجی می فروشد انتظار دارد که قیمت آن به وی پرداخت گردد و چنانچه این پرداخت هرچه سریعتر صورت گیرد برای وی ایده آل خواهد بود.
بر همین مبنا روش های گوناگونی بین خریدار و فروشنده‌ای که در دو کشور متفاوت زندگی می کنند رایج گردید. اما همانطور که قبلاً اشاره شد در معاملات بین المللی خطرات ذیل وجود دارد :
1) زمان و بعد مسافت
اینکه اگر خریدار قیمت کالا را تا زمان وصول کالا پرداخت نکند فروشنده باید برای مدت طولانی صبر کند. البته می شود که خریدار قیمت کالا را زودتر پرداخت کند لکن باید مطمئن شود که مال و کالا از حیث حقوقی به وی تعلق پیدا کرده است.
2) اقدامات دولت
ممکن است توسط دولتی صادرات و واردات محدود شود. به عبارت دیگر دولت روی برخی واردات ممکن است محدودیت بگذارد و صادرکننده را از تحویل کالا به خریدار ممنوع کند یا مبادرت به وضع مقررات کنترل ارز کند.
3) فقدان اشنایی نسبت به حقوق – عادات و رسوم
4) شناور بودن نرخ تبدیل ارز خارجی
بنابراین روش هایی که در زمینه پرداخت در نظر گرفته می شود باید با توجه به خطرات موصوف باشد.
در حال حاضر این روش ها عبارتند از :
- پرداخت قیمت کالا از پیش payment in advance
- پرداخت روی حساب باز payment on open acount
- وصول اسنادی documentry collection
- اعتبارات اسنادی documentry credits
علاوه بر اینها صادرکننده می تواند از بانک خود اعتبار مالی برای معاملات صادرات اخذ کند.
به عبارت دیگر از بانک خود وام بگیرد. این وام پشتوانه ای برای صادرکننده ایجاد می کند که فاصله بین تاریخ ارسال کالا و تاریخ پرداخت قیمت آن را پل بزند.
اعتبار مالی صادراتی یک موضوع جداست، لکن حتی اگر این امر صورت گیرد باز هم خریدار باید توسط یکی از متدهای فوق مبادرت به پرداخت کند.
قبل از اینکه به تشریح این روش ها بپردازیم باید در مورد دو واژه اسناد حمل و نقل دریایی shipping documents و اسناد نقل و انتقال transport documents توضیح بدهیم.
اسناد حمل و نقل دریایی
اسنادی که صادرکننده کالا به بانک خود در کشور صدور کالا به منظور دریافت قیمت آن تحویل می دهد اسناد حمل و نقل می نامند.
بانک مزبور اسناد را به شعبه یا نماینده خود در کشوری که کالا وارد آن می شود می فرستد تا پس از وصول قیمت اقدام به تحویل آن ها به واردکننده نماید. وقتی که واردکننده اسناد مذکور را در ید خود داشته باشد می تواند مدعی مالکیت روی کالا به هنگام ورود در بندر مقصد شود.
این اسناد معمولا عبارتند از صورتحساب “invoice” ، یادداشت های مربوط به بیمه دریایی که کالا را تحت پوشش قرار می دهد و گواهینامه بیمه و بیمه نامه و همچنین بارنامه bill of lading در صورتی که بار به وسیله کشتی ارسال شود.
بارنامه به ویژه از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که :
اولاً : رسید محسوب می شود.
بدین مفهوم که بارنامه رسیدی است که توسط صاحب کشتی صادر می شود که کالا را جهت بارگیری در کشتی خود قبول کرده است.
ثانیاً : تعهدی را در بر دارد.
یعنی صاحب کشتی در بارنامه به عهده می گیرد که کالا را یک مقصد خاص با همان شرایطی که دریافت کرده تحویل دهد.
ثالثاً : سند مالکیت است.
به این مفهوم که فقط دارنده بارنامه معمولاً می تواند بر روی کالای حمل شده علیه شرکت حمل و نقل ادعا داشته باشد.
بنابراین یک بارنامه یک سند مالکیت document of title است و دارنده آن صاحب حق بر روی کالا محسوب می شود.
اسناد نقل و انتقال
این گونه اسناد در رابطه با حمل و نقل کالا از یک کشور به کشور دیگر مورد استفاده قرار می گیرند.
اسناد نقل و انتقال نشانگر بارگیری کالا روی عرشه، تخلیه و یا تحویل آن به متصدی حمل و نقل می باشند.
کاربرد این اسناد این است که دلیلی بر وجود قرارداد حمل و نقل و یا گواهی بر رسید کالا ( توسط متصدی حمل و نقل ) می باشند.
در برخی موارد ممکن است دلیل بر مالکیت کالا نیز محسوب گردند. زمانی که کالایی نه از راه دریا، بلکه از راه هوایی، جاده و راه آهن ارسال می شود، دیگر بارنامه دریایی نداریم. در عوض اسناد دیگر حمل و نقل وجود دارد مانند بارنامه هوایی.
لکن این گونه اسناد دیگر سند مالکیت کالا محسوب نمی شوند، بلکه نیاز به گذراندن برخی تشریفات و انجام پاره ای اقدامات دارد.
با وجود این باید توجه داشت انتقال عنوان حقوقی بر یک کالا از سوی صادرکننده به خریدار خارجی توسط اسناد صورت می گیرد، بدون توجه به اینکه کالا در حال حاضر در ید خریدار هست یا خیر.
این نکته مهمی است که در بررسی روش های مختلف پرداخت در معاملات بین المللی باید به آن توجه کرد.
پرداخت قیمت کالا از پیش ( پرداخت نقدی به همراه سفارش جنس )
چنانچه زمینه‌ای برای یک صادرکننده فراهم باشد ممکن است اصرار کند که خریدار قیمت سفارشی را که می دهد نقداً پرداخت کند.
در این حالت صادرکننده در موقعیت مطمئن و امنی قرار میگیرد، چرا که قبل از ارسال کالا قیمت آن را دریافت کرده است.
پرداخت از پیش همچنین این مفهوم را نیز در بردارد که صادرکننده دیگر لازم نیست اعتبار برای خریدار در قبال پولی که می پردازد تامین کند یا جهت فروش کالا تامین اعتبار نماید ( یعنی وام اخذ کند).
آنچه که در این گونه پرداخت آشکار است خطری است که خریدار خارجی با آن مواجه می گردد.
بدین صورت که چنانچه صادرکننده عملاً مبادرت به صدور کالا نکند یا چنانچه کالای ارسال شده بر طبق شرایط قرارداد نباشد خریدار در معرض خطر بزرگی قرار می گیرد. به عبارت دیگر خریدار بهای کالایی را می پردازد که هنوز در ملکیت او درنیامده است.
شرایط روش پرداخت از پیش
- خریدار باید اعتماد کامل به فروشنده داشته باشد.
- مقررات مربوط به کنترل ارز اجازه صد در صد پرداخت از پیش را داده باشد.
- خریدار و فروشنده باید از بابت اینکه ممکن است دولت محدودیت هایی بر صادرات و واردات بگذارد خیالشان راحت باشد.
- خریدار باید آنقدر قدرت مالی داشته باشد تا بتواند از پیش کل قیمت کالا را پرداخت کند.
- قیمت و مخارج کالایی که در کشور خریدار وارد می شود در مقایسه با حجم معاملات دیگر خریدار باید در درجه پایینی قرار گیرد به طوری که پرداخت از پیش برای وی خطر کمی در برداشته باشد. البته پیش پرداخت کردن درصدی از کل قیمت کالا به عنوان تضمین قبل از دریافت امری رایج است.
پرداخت قیمت از پیش به طرق ذیل صورت می گیرد :
- چک
- حواله بانکی
- انتقال پستی
- انتقال تلگرافی
- پیام سویفت
- دستور پولی بین المللی
البته ممکن است پیش پرداخت در قبال پرداخت در زمان بارگیری کالا باشدکه در این صورت نیز فروشنده همان امنیت را با دریافت قیمت کالا در زمان حمل آن بدست می آورد.
پرداخت روی حساب باز
در این گونه پرداخت توافقی بین صادرکننده و خریدار صورت می گیرد که :
- صادرکننده، کالا را همراه با سند حمل و بارگیری برای خریدار می فرستد. بنابراین صادرکننده کنترل خود را بر روی کالا و همچنین مالکیت خود را با ارسال کردن اسناد از دست می دهد. خریدار توافق می کند که قیمت کالا را در آینده در تاریخی که قبلاً روی آن توافق شده پرداخت کند.
- در همین خلال خریدار می تواند کالا را به شخص دیگر انتقال دهد که معمولاً امری رایج در معاملات است. بنابراین معامله حساب باز عبارت از فروش کالا بر روی اعتبار ( خریدار ) است، بدون آنکه تامین خاصی اخذ شود که خریدار در تاریخ توافق شده قرض خود را بپردازد.
در مقام تعارض با روش پرداخت قیمت از پیش، معامله حساب باز کمترین تامین را به صادرکننده می دهد. لذا لازم است که وی به خریدار اعتماد و اطمینان کامل داشته باشد.
در صورتی که شرایط ذیل موجود باشد این روش یکی از روش های رایج پرداخت است :
1) رابطه تجارتی طولانی بین خریدار و فروشنده وجود داشته باشد.
2) معامله بین دو کشور خریدار و فروشنده خالی از محدودیت های دولتی باشد، مثلاً بیشتر معاملات بین انگلیس با کشور های EEC براساس روش حساب باز است.
وسایل پرداخت در معاملات حساب باز عبارتند از :
- چک
- حواله بانکی
- انتقال پستی
- انتقال تلگرافی
- پیام سویفت SWIFT
شیوه وصول خالص و وصول اسنادی
یکی از روش های پرداخت بهای کالا در معاملات بین المللی استفاده از برات یا سفته است.
Collection یا وصول در اینجا به تشریفاتی که برای پرداخت برات، سفته، چک یا حواله بانکی و … وجود دارد اطلاق می شود. اما برات یا سفته مهمترین اسناد مالی هستند که در رسید های اسنادی وجود دارند.
اعتبار اسنادی
گرچه پرداخت به وسیله برات خطر عدم پرداخت را به نفع فروشنده پایین می آورد اما از آن مهمتر و روش محکمتر و امن تر وقتی است که برات با اعتبار اسنادی ” L/C) letter of credit) ” همراه شود.